روغن یا مایع هیدرولیک یکی دیگر از مایعات و روانکارهای مورد استفاده در خودروهای امروزی است که نقش واسطه انتقال انرژی را دارد. این روغن همانند روغن ترمز عمل کرده و به نوعی باعث روان تر شدن چرخش فرمان و انتقال قدرت به فرمان خودرو و سایر بخش های هیدرولیکی خودرو می گردد.

روغن هیدرولیک چیست؟

روغن هیدرولیک به بیان ساده نوعی سیال برای به انتقال قدرت و به حرکت در آوردن سایر قطعات مکانیکی خودرو می باشد. روغن های هیدرولیک در حالت کلی به دو دسته روغن هیدرولیک سنتتیک و روغن نفتی تقسیم بندی می شوند. روغن هیدرولیک برای انتقال انرژی از دو عامل فشار و جریان استفاده می نماید. روغن های هیدرولیک تنها در بحث حرکت و چرخش فرمان خودرو به کار نمی روند و کاربرد این روغن در صنایع مختلف از جمله فولادسازی، ماشین های ابزار، قیچی ها و پرس ها و جرثقیل ها بسیار زیاد است.

همان طور که در بالا بیان گردیده است در یک سیستم هیدرولیک ،می توان ادعا نمود که مهمترین بخش، بخش مربوط به روغن های هیدرولیک می باشد و در غیاب مایع هیدرولیک سیستم فلج شده و هیچگونه کارایی نخواهد داشت. عملکرد یک روغن هیدرولیک بسته به نوع استفاده از آن به موارد متفاوتی بستگی دارد. روغن هیدرولیک یکی از پر مصرف ترین روغن ها در صنایع مختلف می باشد.
با توجه به تنوع مصرف و کارکردهای مختلف و شرایط کاربردی متفاوت و گوناگون، روغن هیدرولیک دارای انواع متفاوتی می باشد. روغن هیدرولیک مانند روغن های دیگر از اختلاط روغن پایه و مواد افزودنی تولید می شود که می تواند با توجه به نوع روغن پایه و مواد افزودنی، کاربردهای مختلفی در سیستم های گوناگون داشته باشد.
طبقه بندی های و استانداردهای متفاوتی برای سطح کیفیت روغن هیدرولیک در دنیا وجود دارد که می توان به استانداردهایی همچون DIN 51524، Cetop RP 91 H، Afnor NFE، Cincinati Milacron و ISO 6743 اشاره نمود. که در این میان استانداردهای DIN 51524 و ISO 6743 مرسوم ترین استاندارد برای طبقه بندی انواع روغن هیدرولیکی می باشند.

انواع روغن هیدرولیک براساس استاندارد ISO 6743


  • روغن هیدرولیک HH : اولین نسل از روغن های هیدرولیک که از روغن پایه معدنی بدون مواد افزودنی ساخته می شود.
  • روغن هیدرولیک HL : نسل بعدی روغن های هیدرولیک که با افزودن مواد افزودنی ضد زنگ و ضد اکسیداسیون تولید می شود، روغن های هیدرولیک HL به روغن های گردشی نیز معروف می باشند.
  • روغن هیدرولیک HM : با افزودن مواد افزودنی ضد سایش به روغن های هیدرولیک با سطح کیفی HL، روغن های هیدرولیک با سطح کیفی HM تولید می شود که پرمصرف ترین نوع روغن های هیدرولیک می باشند.
  • روغن هیدرولیک HV : با بالا بردن شاخص گرانروی روغن های هیدرولیک سطح کیفی HM، روغن های هیدرولیک HV تولید می شوند که برای کارکرد در محدوده دمایی وسیع مناسب می باشند.
  • روغن هیدرولیک HG : روغن های با سطح کیفی HG که به روغن های هیدرولیک ماشین ابزار معروف می باشند که دارای خاصیت چسبندگی بالا دارد و در سیستم های کشویی رفت و برگشتی استفاده می شوند.

روغن های هیدرولیک ضد آتش

برای اینکه خطر آتش سوزی سیستمهای هیدرولیکی که در مجاورت آتش با فلزات مذاب ( همانند درب کوره های ذوب فلزات) هستند و یا در محیط های با دماهای بسیار بالا کار می کنند، کاهش پیدا کند روغن های ضد آتش تولید شده اند. البته این موضوع به این معنا نمی باشد که روغن های ضد آتش در مجاورت با آتش شعله ور نمی شوند بلکه در مجاورت با آتش دیرتر شعله ور شده و در برابر انتشار شعله مقاومت می کنند.
سیالات هیدرولیکی ضد آتش به چهار نوع زیر تقسیم بندی می گردد:

روغن های ضد آتش گروه HFA : امولسیون ( محلول) روغن در آب

روغن های ضد آتش گروه HFB : محلول آب در روغن

روغن های ضد آتش گروه HFC : سیالات آب گلیکول

روغن های ضد آتش گروه HFD : سیال فسفات استر ( مایعات سنتتیک )

روغن‌های هیدرولیک به‌ شدت حساس بوده و به سرعت آلوده می شوند و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن‌ها در اثر آلودگی و ایجاد شرایط سخت کاری تغییر می‌کند. در صورت بروز مشکل برای این روغن، موجب اختلال در سیستم هیدرولیکی می گردد.

زمان تعویض و انتخاب روغن هیدرولیک مناسب


ضروری است هر راننده ای نسبت به تعویض روغن هیدرولیک در زمان مناسب اقدام نماید. در طول زمان قطعات پلاستیکی سیستم فرمان همچون اورینگ ها و کاسه نمدها دچار خوردگی گردیده که همین امر موجب آلودگی روغن هیدرولیک شده که منجر به ایجاد اختلال در پمپ هیدرولیک و آسیب جدی به سیستم فرمان خودرو می گردد. بنابراین تعویض به موقع روغن موجب افزایش طول عمر پمپ هیدرولیک و سیستم فرمان خودرو می گردد.
در خصوص تعویض روغن هیدرولیک فرمان خودرو نکته مهم این امر می باشد که همانند روغن موتور، امکان ترکیب دو نوع روغن هیدرولیک مختلف با گرانروی‌های متفاوت با یکدیگر وجود ندارد و می تواند مشکلات اساسی ایجاد نماید.
برای زمان تعویض روغن هیدرولیک نمی توان بر مبنای کارکرد خودرو معیار تعیین نمود بلکه زمان تعویض روغن هیدرولیک به تنوع تجهیزات، شرایط گوناگون کارکرد و نوع کاری که روغن در سیستم انجام می‌دهد بستگی دارد. بنابراین بهترین نشانه ضرورت تعویض روغن فرمان، اختلال در کارکرد سیستم فرمان خودرو می باشد.
روغن هیدرولیک باید در دوره های زمانی مشخص تعویض شود که این دوره زمانی معمولا در دفترچه راهنمای خودرو ذکر می شود. تعویض روغن بسیار ارزان تر از عوض کردن چرخ دنده و پینیون و یا پمپ هیدرولیک تمام می شود.
برای انتخاب روغن هیدرولیک مناسب هر خودرو، مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو بهترین روش می باشد. علاوه بر دفترچه راهنمای خودرو بر روی مخزن و یا درب مخزن هیدرولیک، روغن هیدرولیک مناسب قابل مشاهده می باشد. در برخی از خودروها نیز روغن هیدرولیک مناسب بر روی پمپ هیدرولیک قابل مشاهده است.

با توجه به ویژگی های منحصر به فرد روغن دنده اتوماتیک و اینکه روغن گیربکس اتوماتیک توانایی بالایی در انتقال قدرت را دارد در بسیاری از خودروهای سواری رایج در ایران به جای روغن هیدرولیک فرمان، روغن گیربکس اتوماتیک ATF به عنوان روغن هیدرولیک فرمان مناسب در دفترچه راهنمای خودرو توصیه می گردد. برای مثال برای خودروهای ال 90 ، پژو 405، پژو پارس و خانواده پراید روغن گیربکس اتوماتیک GM- Dexron ATF II توصیه گردیده که البته می توان با توجه به ویژگی های روغن گیربکس اتوماتیک ATF III می توان از این نوع روغن دنده اتوماتیک به عنوان روغن فرمان استفاده نمود.
در صورتی که برای سایر سیستم های هیدرولیکی نیاز به انتخاب روغن هیدرولیک مناسب می باشد باید ویژگی های زیر لحاظ گردد:


  • ویسکوزیته : ISO VG 10،22،32،46،68،100
  • نقطه ریزش Pour Point
  • تراکم پذیری
  • ظرفیت جدا کردن هوا
  • کف کردن روغن
  • ظرفیت جدا کردن آب از روغن
  • مقاومت در برابر اکسیداسیون
  • محافظت در برابر خوردگی